DEHB'li bir birey için iki klasikten biri olarak, genellikle son gece bavul hazırlayıp, yine bir klasik olarak uykusuz kalırdım. DEHB diğer tip de bavul toplalayacak olmanın huzursuzluğunu ertelemek ve bastırmak yerine obsesifçe günler önceden bavulunu hazırlar kapatır, aileye de bavul toplamayı dar eder.
Yürütücü işlevler, zaman algısı ve çalışma belleğinde sıkıntı yaşayan DEHB'li kişiler için seyahat özellikle bir strese nedenidir. Nörotipik insanlar için görünüşte oldukça basit olan görevler, DEHB gibi nöroçeşitliliğe sahip olanlar için daha incelikli düşünme ve stratejik planlama gerektirebilir.
DEHB'li kişilerde her hangi birşey ile ilgilenirken beklenmedik bir şekilde kesintiye uğrarlar ise, üzerinde çalıştıkları göreve geri dönememe sıklıkla görülen bir dikkati sürdürememe belirtisidir. Nitekim iş ya da tatil herhangi bir nedenle seyahat için bavul hazırlamak, evinizin farklı yerlerinden eşyaları almayı içerir; ve bu da her girdiğiniz odada dikkatinizin dağılma ve kesintiye uğrama ihtimalinizi arttırır. Ayrıca, DEHB'deki çalışma belleği ile ilgili zorluklar, gelecekteki olayları tahmin etmekte güçlük ve dolayısıyla hazırlanamamayı da içerebilir. Ben buna seanslarda "Sürtünmesiz Planlar" adını veriyorum. Bu durum da seyahat için ihtiyaç duyalabilecek şeyleri yanınıza almayı hiç düşünememe veya unutma olasılığınızı artırabilir.
Hem bir psikiyatrist hem de DEHB'li bir birey olarak geliştirdiğim seyahat stratejimi sizinle paylaşmak istiyorum:
Ön hazırlık yapın:
Sehayat ile ilgili endişeyi azaltmanın ilk you son anda eksik tamamlamanın önüne geçmektir. Seyahatten en az iki hafta önce elinizde hazır olmayan ancak seyahat için gerekli olabilecek şeylerin mini bir listesini yapın ve öncelik sırasına göre satın alın. Bu listenin içinde sadece satın alınması gereken eşyaları değil, seyahat ile ilgili tamamlanması gereken eylemler (örneğin yurt dışına çıkıyoranız seyahat sigortanız, seyahat için yanınızda taşımanız gereken miktarı o ülkenin para birimine çevirmek, spor ekipmanlarınız için hava yoluna ödeme yapmak, evcil hayvanınız veya bitkileriniz için ayarlamalar, havaalanından transferiniz, gerekli aşılar ve hatta yolda izleyeceklerinizi/dinleyeceklerinizi tabletinize indirmek gibi) varsa onları da listenize ekleyin. Önem sıralarına göre bu 2 hafta içinde halledin, son güne bırakmayın
Tüm seyahat tiplerini içeren bir bavul listesi oluşturun
Üşenmezseniz sahil, kayak veya iş gibi ayrı listeler de hazırlayabilirsiniz. Ama üşengeç biriyseniz hepsini bir seferde hazırlamak gözünüzde büyüyecek, hazırlamazsanız da bir sonraki tatilde yeni bir liste tipi oluşturmak zor gelecek ve eldekini kullanayım derken yine bazı gereklilikleri unutma ihtimalinizi arttıracaksınız.
O yüzden benim önerim (özellikle de listeyi kopyalayıp düzenleme yapacağınız bir app kullanmıyorsanız veya bilgisayarda hazırlamıyorsanız) tek listede tüm seyahatlerin gereklerini toplayın. O seyahat için gereksiz bulduklarınızı bavulunuzu toplarken tamamlanmış olarak tikleyebilirsiniz. Yine klasik kağıt kalemci iseniz hazırladığınız listeden birçok kopya hazırlayın ve tercihen seyahatler dışında bavulunuzun ön ince gözünde hazır bırakın. Böyle bir göz yok ise ya da sizin dışınızda da bavul kullanılıyor ise saklamak için sonradan değiştirmeyeceğiniz bir yer belirleyin.
Yenilik sever bir DEHB'li iseniz To Do gibi appler tam size göre. Bir seyahatte tik atarken, bir sonrakinde tamamlandı anlamında tikleri kaldırabilirsiniz. Ancak dikkat edin, gerçekten bavulun içine koymadıkça listenizdeki maddeye tik atmayın. Unutmayın ki bavula birlikte koyarım diye kenara ayırdığınız bir eşyanın konuldu zannedilip unutulma ihtimali oldukça yüksektir. Ayrıca çocuğunuz varsa, onun için ayrı bir liste yapmayı unutmayın.
Biliyorum ki, bir seyahatin sizi zorlayacak aciliyeti yokken bir bavul listesi yapmak DEHB'li biri için lüzümsuz ya da gerekli motivasyonu bulmak için imkansız görünebilir. O yüzden ortada tatil yokken listeyi oluşturmanızı önermiyorum, bir tatil daha bu işin parçası olup kısmi acılı geçebilir ancak bir sonrakini kurtaracaksınız untumayın. Lİste hazırlarken bazı maddeleri alt maddeler ile açmayı unutmayın, örneğin ilaçların alt maddesine tek tek gerekli ilaç isimlerini yazmak, makyaj malzemelerin alt maddesine ise tek tek kullanılan kozmetik ürünlerini eklemek gibi.
Listenizi seyahatinize de götürebilirsiniz, böylece dönüşte de toplanırken aynı listeyi kullanarak, kaldığınız yerde bir şeyleri unutma ihtimalinizi ortadan kaldırabilirsiniz. Mini bir listeyi de el-kol-sırt çantanız için hazırlayabilirsiniz. Böylelikle araç içinde ihtiyacınız olan şeylerin bavulda veya evde kalmasının önüne geçebilirsiniz.
Yine de sıfırdan başlamak zor geliyorsa, bir sonraki tatiliniz yaklaştığında, benim hazırladığım listeyi indirebilir ve kendi ihtiyaçlarınıza göre yeniden düzenleyebilirsiniz.
Tek seferde bitirmeye çalışmayın
Bavul hazırlarken, DEHB'li kişiler için diğer bir zorluk çok fazla seçeneğe sahip olmaktır. DEHB aslında dikkatin eksikliği değildir, dikkatin saçılmış fazlalığıdır ve seçim yapmayı DEHB'li bireyler için zorlaştırır. Birçok DEHB'li kişi ne giyeceğinden ne yiyececeğine kadar günlük ufak ayrıntılarda bile karar vermekte zorlanır. Hele bir de bu karar, her gün tekrarlanmayan ve yarın da onu yaparım diyebilecekleri bir karar değilse, akıllarına gelen her ihtimal ve gözlerinin çelindiği herşey için karar verecekleri çeşitliliği arttırabilirler; hele de pişmanık yaşamak istemiyorlarsa. Ancak bu durum karar yorgunluğuna ve sıklıkla ertelemeye yol açar.
Her ne kadar liste yapılmış olsa da, mevsime göre ve gidilecek okazyona göre ne giyeceğine karar vermek gerektiğinden, bir de kararın ardından bunları bavula tek tek yerleştirmek gözünüze çok zaman alıcı ve yorucu gelebilir. Gerçekten de obsesifçe saatlerin harcandığı ya da son ana kadar ertelenip son gece uykusuz kalındığı olabilir. O nedenle, seyahatte nasıl bir kombinin gerektiğini düşünmek için ayrı bir gün ayırın ve o gün sadece kıyafetlerinizi bavula koyun.
Bavulunuzu hazırlamadan önce kıyafetlerinizi denediğinizden emin olun ki neye ihtiyacınız olduğunu görüp ona göre yanınıza aksesuar veya aykkabı alabilesiniz veya sürpriz bir leke ile karşılaşmayasınız. Nitekim DEHB'li birelerin gözünden kaçan ve temiz diye düşündükleri birçok lekeli kıyafet dolaplarından çıkabilir.
Listenin gerisini vaktiniz varsa, gün size aitse bir mola verip günün diğer yarısında yapın ya da zaten işin ardından akşam yapıyorsanız listeyi tamamlamayı ertesi güne bırakın. Kıyafetlerinizin bavulda fazladan durup kırışmasından korkmayın; mini dikey buhar makineleri ile artık kırışıklık konusunda obsessif olan benim gibi kişiler için hayat çok kolay.
Seyahat çantanız olsun
En etkili stratejilerden biri de seyahatleriniz için evde asla açıp içindekileri kullanmadığınız, her zaman eksiksiz olarak bavulunuza koyabileceğiniz bir çanta geliştirmektir. Bunlardan biri klasik mide, ağrı vs gibi dönemsel değişmeyen ilaçları içeren bir sağlık çantası olabilir (pek tabiher seyahat öncesi ilaçların tarihlerini kontrol etmeyi unutmayın), diğeri de kozmetikleriniz için seyahat boykarını içeren bir çanta olabilir. Bu çantaları bavulunuza yerleştirin ve listenizdeki birkaç maddenin üstünü aynı anda çizin!
Doğru bagajı alın
Dürtüsellik ve dikkati sürdürememe, havaalanından yanlış veya eksik bagaj ile dönmenizle sonuçlanabilir. Kaç adet bagajınız olduğunu mental olarak not edin ve uçağa bagajınızı teslim ederken, kabin boyunuz varsa uçaktan inerken veya konveyör bandından bavullarınızı alırken gibi aşamalarda mutlaka rakamınızı kontrol edin. Parlak renkli etiketler takmak bavulunuzu tanımanıza yardımcı olarak yanlış bavulla gitmenizi önleyebilir. Mümkünse kabin için sırt çantası kullanın; suluk, boyunluk, şapka vb elde taşınan şeyleri unutmak kolaydır. Sırt çantanızın içine koymayı veya kenarına hemen asmayı alışkanlık haline getirin.
Bavulunuzu organize edin
Yanınıza aldıklarınızı ayırmanıza yardımcı olması için küçük hurçlar şeklinde satılan bavul organizatörlerini kullanabilirsiniz. Böylece seyahatte eşyalarınızın bir kısmını bavuldan kullanmak daha kolay olacak. ya da gardropların askı kısmına asılan katlanabilir çekmeceleri bavulunuzu organize etmek için de kullanabilirsiniz. Böylece aynı şekilde bavulunuza toplanırken kolayca geri koyabilirsiniz. Unutmayın ki ne kadar dağılırsanız o kadar zor toplanırsınız ve unutmanız daha olası olur. Bir tane daha büyük boş hurcu da kirlileriniz için yanınıza almayı unutmayın. Böylece seyahat bittiğinde kirlilerinizi ayırmak için ayrıca evde uğraşmak zorunda kalmazsınız.
Erkenci kuş olun
DEHB'li bireylerin zaman algıları da sıklıkla bozulmuş olduğundan (sıkıldıklarında zamanın hiç geçmemesi veya zevk aldıkları birşeyde saatleri harcayabilmeleri, bir plan için gerekli zamanı yanlış hesaplamaları gibi ) için zaman yönetimi de zorlayıcı olabilir. Yolculuk gününde mutlaka erken kalkın, "hızlıca yaparım" gibi kendinizi kandıracak cümleleri sakince bir kenara bırakın. Yeterli zamanı bırakmak, sakin bir şekilde hareket edip ve acele etmemenize dolayısıyla da dikkatinizi daha iyi yönetmenize yardımcı olur. Beklerken canınız sıkılacağı için so anda kapıya yetişerek, havaalanında araya sıkıştıracağınız planlar yapmaktan kaçının, kapıya zamanında gidip kendinizi oyalayacağınız bir malzeme ile beklemeye geçin.
DEHB için ilaçlarınızı seyahat günü atlamayın
DEHB'nin tedavisinde en etkin yöntemin ilaçlar olduğunu biliyoruz. Yine de ilaç takibinde tatillerde ilaç mollaları vermek sıklıkla izlenen bir yöntemdir. Tatilde ilacınızı kullanmayacak bile olsanız, seyahate çıktınız ve döndüğünüz gün ilacınızı almayı unutmayın. Seyahatiniz de en az işiniz kadar değerli; tüm yıl bunun için çalıştığınızı unutmayın. Aynı dikkat ve özeni tatiliniz de hak ediyor. Vardığınızda ilaçlarınıza doktorunuz eğer öneriyor ise ara verebilirsiniz.
Eğer doktorunuz sürekli kullanmanızı istiyor ise, ilaçlarınız yanınızda olmadığında başka bir yerde bu ilaçlara erişmenin neredeyse imkansız olduğunu artık biliyor olsanız gerek. İlaçlarınızı kaçırmamak için, kendinize mümkün olduğunca çok hatırlatıcı ayarlamanızı öneririm: telefonunuzun arkasına iliştirilmiş bir post-it notu, telefonunuzda havaalanına gitmeniz gereken saate ayarlanmış bir alarm, ilaç şişelerinizin üzerinde "beni seyahat çantanıza koyun" yazan etiketler hazırlayabilirsiniz. Ya da tedbir için üçünü de kullanabilirsiniz :) Ve ilaçlarınızı etiketli ilaç şişelerinde saklamayı ve yanınıza reçetinizin bir kopyasını almayı unutmayın. Böylece hava yoluyla seyahat ederken ilacın ne için olduğunu kanıtlamaya çalışmak zorunda kalmazsınız.
Bavulunuz yeni gardrobunuz olmasın
Son ipucu; bavulunuzu mümkün olan en kısa sürede boşaltın. Her şeyi yerine yerleştirmek üzere bavulları açmak için kendinize bir son tarih verin. Eğer bunu o zaman dilimi içinde yapmazsanız, bavulunuzun haftalarca bir çöplük ya da yer gardrobu olarak kullanmanız içten bile değildir.
Her seyahat ile birlikte kendinizi daha iyi tanıyarak stratejinizi geliştirmeye devam edebilirsiniz. Yeni keşiflerinizi ve işe yaran kendi yöntemlerinizi benimle ve hastalarım ile de paylaşmayı unutmayın.
Bavulunuz hazır, iyi tatiller!