​

 

 

 

 

Dikkat ve Hiperaktivite Bozukluğu nedir?

​

Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), dikkati vermede güçlük, hiperaktivite ve dürtüsel davranış gibi kalıcı sorunların bir kombinasyonunu içerir. DEHB istikrarsız ilişkilere, düşük iş veya okul performansına, düşük özgüvene ve diğer sorunlara yol açabilir.

 

Üç ana DEHB türü vardır:

​
      Ağırlıklı olarak dikkatsizlik (Dikkatsiz tip)

• Dikkati hemen hemen her şeyden kolayca saptırılabilir.

• Görevleri sürdürmekte zorlanır, tamamlanmamış işler birikir.

• Detayları atlar ve dikkat gerektiren işleri yaparken hatalar yapabilir.

• İşleri düzenleme ve planlama konusunda güçlük yaşar.

• İşleri sıralı bir şekilde yapmakta zorlanabilir.

• Eşyaları kaybetme veya unutma eğilimi gösterebilir.

• Bir mekanda otururken etrafındaki masaları dinleme eğilimi olabilir

• Kendisini sıklıkla camdan dışarıyı izlerken bulabilir
  
  
  Ağırlıklı olarak hiperaktif/dürtüsellik (Hiperaktif/dürtüsel tip)

• Sürekli olarak yerinde duramama veya sık sık ayağa kalkma.

• Sessizce oturamama veya sık sık yer değiştirme isteği.

• Sıraya uymada zorluk veya bekleme sırasında sabırsızlık.

• Düşünmeden yanıt verme veya sıranın kendisine gelmesini beklemeden konuşma.

• Tehlikeli durumlar dahil riskli davranışlarda bulunma eğilimi.

• Telefonla konuşurken yürüyerek konuşmayı tercih edebilir

• Yürümek için bahaneler uydurabilir, planlarını buna göre yapabilir
  
  
  Birleşik görünüm  (Kombine tip)

• Kombine tip DEHB, hem dikkatsizlik hem de hiperaktivite/dürtüsellik belirtilerinin bir kombinasyonunu içerir. Bu tip, hem dikkatsizlikle ilgili sorunlar hem de hiperaktivite/dürtüsellik belirtileri sergileyen kişiler için kullanılır. Belirtiler her iki kategoriden de gelebilir.

​

​

​

Bu Bozukluk Beynimi Nasıl Etkiliyor?

DEHB'li kişiler "nöroçeşitliliğe (neurodivergent) mensuptur". Bu terim beyninizin farklı geliştiği anlamına gelir. Bu farklılıklar yeterince büyük olduğunda, DEHB veya autizm gibi durumlara neden olabilir. Bu beyin farklılıklarına sahip olmayan insanlar "nörotipiktir", yani beyinleri tipik bir şekilde gelişmiştir.

​

DEHB olan kişilerde belirli beyin bölgelerinde beklenenden daha düşük aktivite olma eğilimindedir. Etkilenen bölgeler diğer beyin bölgeleri arasındaki iletişimi düzenleyerek size "yürütücü işlevler" olarak bilinen bir dizi yetenek kazandırır. Bunlar planlama, muhakeme etme, karar verme ve dikkatinizi yönlendirme ve odaklama becerilerinizi içerir. DEHB, "yönetici işlev bozukluğu" olarak bilinen bir semptom olan bu yetenekleri bozar.

​

​

​

​

Dikkat ve Hiperaktivite Bozukluğunun Nedenleri Nedir?

​

DEHB'nin kesin nedeni net olmamakla birlikte araştırmalar devam etmektedir. DEHB gelişimine dahil olabilecek faktörler şunları içerir:

​

• Genetik: DEHB ailele öyküsünde başka aile bireylerinde de varlığını gösterebilir. Genler DEHB tanısında bir rol oynayabilmektedir. DEHB’li çocukların kardeşlerinde ve ebeveynlerinde DEHB sıklığının genel toplum ile kıyaslandığında 2-8 kat arttığını ve bunun yanı sıra tek yumurta ikizleri çift yumurta ikizleri ile karşılaştırıldığında eş hastalanma oranının daha yüksek olduğunu gösteren aile çalışmaları ile ortaya konulmuştur.

​

• Çevre: Çocukken kurşuna maruz kalmak gibi bazı çevresel faktörler de DEHB riski artırabilir.

​

• Gelişim basamaklarında sorunlar: Gelişim basamaklarındaki kilit anlarda merkezi sinir sistemindeki ilgili sorunlar DEHB tanısında bir rol oynayabilir. Prematür dünyaya gelen ve annelerinde gebelik sürecinde maternal enfeksiyon gözlenen çocuklarda DEHB oranları daha yüksektir.

​

​

​

​

Dikkat ve Hiperaktivite Bozukluğunun Görülme Sıklığı Nedir?

​

Tahminen çocukların %8,4'ü ve yetişkinlerin %2,5'i DEHB'ye sahiptir (Danielson, 2018; Simon ve ark., 2009). DEHB okul çağındaki çocukların %5-8’ini etkilemektedir. Çocukluk döneminde DEHB tanısı alanların %60-85’i ergenlikte bozukluğun ölçütünü karşılamaya ve %40-60 kadarı da erişkinliğe geçerken bazı belirtileri sergilemeye devam eder. Uzmanlar, çocukken teşhis konulan yetişkinlerin %15 ila %20'sinin ise halen tüm kriteleri tam olarak karşılayarak Erişkin tip DEHB tanısına sahip olduğunu tahmin etmektedir,

​

​

​

DEHB ve Cinsiyet

​

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) cinsiyete bağlı değildir. DEHB belirtileri kadınlarda da erkeklerde olduğu kadar sık ​​görülür ve DEHB'li çocukların ancak %30'unda bu belirtilerin erişkinlikte kaybolduğu gözlemlenmektedir. Dahası, bilimsel araştırmalar DEHB'nin kalıtsal olduğunu güçlü bir şekilde ortaya koymaktadır. Bu da dikkat ve dürtüsellik sorunları olan bir çocuğun annesiyseniz sizde de DEHB olabileceği anlamına geliyor. Bu, DEHB'nin erkek çocuklarına yönelik bir teşhis olduğunu varsayan birçok kadın için sürpriz oluyor. Aslında öyle değil, bu nedenle kadınlarda DEHB tanısı koyma ihtimali artıyor.

​

​

​

​

 

​DEHB Belirtileri Ne Zaman Ortaya Çıkar?

​

Belirtiler erken çocuklukta başlayarak yetişkinlikte de devam eder. Bazı durumlarda, kişi bir yetişkin olana kadar DEHB tanısına dair teşhis almamış olabilir. Yetişkinler için DEHB belirtileri, çocuklardaki DEHB belirtileri kadar net olmayabilir. Yetişkinlerde hiperaktivitenin azaldığı gözlemlenebilmektedir ancak dürtüsellik, huzursuzluk ve dikkat güçlüğü gibi semptomlar devam edebilir.

​

Yetişkinlerde ve çocuklarda ayırıcı tanının ayrıldığı bir kısım olarak; Yetişkinlerde DEHB'nin temel özellikleri dikkati vermede güçlük, dürtüsellik ve huzursuzluk olabilir. Semptomlar hafif ila şiddetli olarak kendini gösterebilir.

​

DEHB'si olan birçok yetişkin, buna sahip olduğunun farkında değil. DEHB'si olan yetişkinler odaklanmakta ve işlerini öncelik sırasına sokmakta zorlanabilirler, bu da kaçırılan teslim tarihlerine ve unutulan toplantılara veya sosyal planlara yol açar. Dürtüleri kontrol edememe, sırada bekleklerken kendini gösteren sabırsızlıktan veya trafikte araba kullanırkenki ruh halindeki dalgalanmalara veya ani öfke patlamalarına kadar farklı formlarda somutlaşabilir.

​

 

Yetişkin DEHB belirtileri şunları içerebilir:

• Dürtüsellik

• Düzensizlik ve önceliklendirme sorunları

• Zaman yönetimi becerilerinde zayıflık

• Bir göreve odaklanmada sorunlar

• Çoklu görevlerde sorunlar

• Aşırı aktivite ihtiyacı veya içsel huzursuzluk

• Plan yapamama

• Hayal kırıklığı toleransının düşük oluşu

• Sık ruh hali değişimleri

• Görevleri takip etme ve tamamlama sorunları

• Ani öfke

• Stresle başa çıkmada sorun yaşama

​

​

​

​

​

​

 

DEHB ve Duygu Regülasyonu

​

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan bireylerin duygu düzenleme yetenekleri genellikle diğerlerinden farklı olabilir. Bu bireyler, duygularını bastırmaya veya kontrol etmeye çalışabilirler. Bu, duygusal dalgalanmaların sık görüldüğü, bazen ani, keskin veya aşırı tepkilerle sonuçlanabilen anlamına gelebilir. 

​

Duygu düzenleme (regülasyon), DEHB'ye sahip bireyler için önemli bir beceridir, özellikle genç yaşlarda, öğrenme sürecinde ve sosyal etkileşimlerde sorunlar yaşayabilecekleri bir alan olabilir. Bir bireyin duygu düzenleme becerileri geliştirmesi, daha pozitif ve uyumlu sosyal etkileşimler kurmasına yardımcı olabilir. Bu becerileri geliştirmenin bir yolu, bireyin kendi duygusal tepkilerini tanıması ve anlamasıdır. Bireyin kendi duygularını tanıması ve onları anlaması, daha sonra bu duyguları daha etkili bir şekilde düzenleyebilmesine olanak tanır. Bu, kendi duygusal durumlarıyla daha iyi başa çıkmalarına ve daha olumlu bir ruh hali korumalarına yardımcı olabilir.

​

Duygusal biliş, bireylerin kendi ve diğer insanların duygularını anlama ve yorumlama yeteneğidir. DEHB gibi durumlar, bu tür bilişsel yetenekler üzerinde etkili olabilir. Örneğin, duygusal bilişsel becerileri düşük olan bireyler, kendileri ve başkaları arasındaki duygusal sinyalleri yanlış yorumlayabilir veya duygusal durumlarını düzenleyemeyebilirler. Bu, sosyal etkileşimlerde zorluklar yaşamalarına neden olabilir. Ancak, duygusal bilişsel becerilerin geliştirilmesi mümkündür. Örneğin, duyguları tanıma ve yorumlama konusunda kişisel farkındalık, zihinsel ve duygusal refahı artırabilir. Bu nedenle, DEHB gibi durumlarla yaşayan bireyler, duygusal bilişsel becerilerini geliştirmek için özel eğitim ve destek alabilirler. Bu destek, bireylerin duygusal durumlarını daha iyi anlamalarını ve başkalarıyla daha olumlu ve etkili bir şekilde etkileşime girmelerini sağlayabilir.

 

​

 

 

 

 

 

​DEHB Belirtilerinin Şiddetini Neler Arttırır?

​

• DEHB veya başka bir ruh sağlığı bozukluğuna sahip olan ebeveyn veya kardeş gibi öz akrabalarınız var ise

• Anneniz hamileliği esnasında sigara, alkol veya uyuşturucu kullandı ise

• Çocukken, eski binalarda daha sık rastlanan boyalarda ve borularda bulunan kurşun gibi çevresel toksinlere maruz kaldınız ise

• Erken doğdunuz ise

   DEHB riski artabilir.

​

​

​

​

​