Ne zaman doktora başvurmalı?

​

Listelenen belirtilerden herhangi biri sürekli olarak yaşamınızı bozuyor ve sizi rahatsız ediyorsa, DEHB'niz olup olmadığı konusunda bir ruh sağlığı uzmanına danışabilirsiniz. Yalnızca Psikiyatristler, DEHB için teşhis koyabilir ve tedaviyi denetleyebilir. 

​

DR. AYÇA CAN UZ’DAN RANDEVU ALMAK İÇİN

 

​​​

DEHB Tanısı Her Zaman Kesin ve Doğru mudur?

​​​

Yetişkinlerde DEHB ayırıcı belirti ve semptomlarını tespit etmek zor olabilir. Tek bir test tanıyı doğrulayamaz. Tanı koymak için:

​

• Belirtilerinizin diğer olası nedenlerini ekarte etmeye yardımcı olmak için fiziksel muayene ve bazı laboratuar tetkileri gereklidir.

• Güncel tıbbi sorunlar, kişisel ve ailevi tıbbi geçmişiniz ve belirtilerinizin geçmişi hakkında size sorular sormak gibi bilgi toplanır.

• Belirtileriniz hakkında bilgi toplamamıza ve değerlendirmemize yardımcı olacak DEHB tanı ve derecelendirme ölçekleri veya psikolojik testler size, eşiniz ve ebeynleriniz gibi aile bireylerinize uygulanabilir

 

Teşhis, belirli bir süre boyunca ortaya çıkan ve son altı ayda fark edilen kalıcı belirtilerin varlığına dayanır. DEHB her yaşta teşhis edilebilirken, bu bozukluk genellikle çocuklukta başlamaktadır. Teşhis koyabilmek için belirtilerin bireyde 12 yaşından önce de var olması ve birden fazla ortamda güçlüklere neden olmuş olması gerekir. 

​​​​​

​

DEHB'li Kişilerde Sık Görülen Diğer Psikiyatrik Rahatsızlıklar

​

DEHB'e eşlik eden ruhsal rahatsızlıklar DEHB'li yetişkinlerde sık görülür. DEHB'li erişkinlerin %13'ünün eşlik eden depresyon, %25'inin eşlik eden anksiyete bozukluğu yaşadığı tahmin edilmektedir.

1. Eşlik eden ruhsal rahatsızlıklar (madde kullanımı bozukluğu, şiddetli depresyon, anksiyete vb) DEHB'yi tespit etmeyi zorlaştırabilirler.
2. Eşlik eden ruhsal rahatsızlıklar (ör: Borderline kişilik bozukluğu) DEHB'yi taklit edebilir ve yanlış teşhislere yol açabilir.
3. DEHB'nin görmezden gelinmesine neden olabilirler çünkü sadece eşlik eden tanı için başvurulması sıktır.
4. Gözden kaçan DEHB teşhisi eşlik eden ruhsal rahatsızlıkların tedavisini karmaşıklaştırabilir, tedavi edilemeyen DEHB nedenli sıklıkla tedaviye dirençli bir görünümleri olabilir.

Maalesef başvurularda DEHB'nin gözden kaçtığını, DEHB'li bireylerin borderline kişilik bozukluğu ve hatta bipolar bozukluk olarak yanlış veya eksik teşhisler aldığını görebiliyoruz. Etiketlenmenin yanında gerçekten doğru tedaviyi bulamamak da DEHB'li kişişlerde ümitsizlik yaratabilir. Gerçekten eşlik eden kişilik bozukluğu olsa bile DEHB'nin tedavi edilmemesi nedeniyle yaşanan kaotik hayat ve olumsuzluklar eşlik eden rahatsızlığın belirtilerini daha da artırabiliyor ve DEHB konusunda uzman olmayan bir göz tarafından eşlik eden rahatsızlığın dirençli veya ağır olarak nitelendirilmesine neden olabiliyor.

Erişkinlikte sıklıkla kişiler DEHB'e eşlik eden anksiyete, depresyon veya en hafifinden tükenmişlik sendromu nedeniyle bir uzmana başvuruyor. Şikayet olarak anksiyete veya depresif belirtiler tarifledikleri için uzman ayrıca şüphelenip sormazsa DEHB tanısı gizli kalabiliyor. Bu nedenle ayrıntılı bir psikiyatrik muayene şarttır.
 

​​

​

DEHB İyileşen Bir Bozukluk mudur?​

 

DEHB'si olan bazı bireylerde yaş aldıkça daha az semptom görülebilir, ancak bazı yetişkinler günlük işleyişe müdahale eden önemli semptomları yaşamaya devam eder. 

​

Davranışlarınızı daha iyi izleme yollarına odaklanan terapiler size çokça yardımcı olabilir. İletişiminizi geliştirmek ve problem çözme becerilerini geliştirmek için bireysel terapinin yanı sıra grup terapileri ya da topluluklar da geliştirici olabilir.

 

Aile üyelerinin DEHB hakkında bilgi edinebilmesi DEHB sahibi birey ile ilişkileri önemli ölçüde geliştirecektir.

​

​​

​

DEHB ile Birlikte Görülen Anksiyete (Kaygı) Bozukluğu ​​

​

DEHB'nin %25-50'sinde eşlik eden anksiyete bozukluğu vardır. DEHB'li kişilerin %31'i de Yaygın anksiyete bozukluğu (YAB) kriterlerini de karşılamaktadır. Çocukların %5-15'inde anksiyete bozukluğu görülürken, DEHB'li çocuklarda bu oran %15-35'e çıkmaktadır. DEHB'li çocukların %27'sinde birden fazla anksiyete bozukluğu vardır. DEHB'li çocuklarda agorafobi, basit fobiler, ayrılık kaygısı bozuklukları, sosyal fobi ve OKB oranları daha yüksektir.

DEHB ve anksiyete arasında karmaşık ve güçlü bir ilişki vardır. Tahminlere göre, DEHB'li kişilerin %50'si hayatlarının bir döneminde anksiyete yaşamaktadır. Neredeyse tüm anksiyete bozuklukları için risk, DEHB'li kişilerde daha yüksektir. Ayrıca, DEHB ve anksiyete benzer belirtileri paylaşırlar ve bu da, özellikle her ikisi de mevcut olduğunda, tanı konusunda karışıklığa neden olabilir.

DEHB'nin dikkatsizlik tipine, eşlik eden anksiyete oranlarının daha yüksek olduğu görülmektedir ve bu da özellikle karmaşık bir klinik tablo ortaya çıkarabilir. Dikkatsizlik tipi DEHB'e eşlik eden anksiyete, tanısal olarak ayırt edilmesi en zor olandır. Hiperaktivite olmadan, dikkatsizliğin anksiyeteden mi yoksa DEHB nedeniyle dikkatini düzenlemekte zorluk çekmesinden mi kaynaklandığını ayırt etmek klinisyenler için özellikle zor olabilir. Dolayısıyla anksiyete ve DEHB'si olan kişiler, anksiyete sorunu olmayanlara göre genellikle daha geç teşhis edilir.

Diğer bir zorluk ise, DEHB'nin genellikle yaygın anksiyete bozukluğundan farklı olarak ikincil anksiyete (DEHB zorluklarıyla ilişkili anksiyete) ile birlikte görülmesidir. İkincil DEHB anksiyetesi, yürütücü işlevlerdeki zorluklar hakkında endişe duymayı içerir (okul ve iş ile ilgili endişe, ayrıntıları kaçırma, zaman çizelgeleri, zaman ve görevleri yönetmedeki zorluklardan kaynaklanan stres vb.).

DEHB'e ikincil anksiyete genellikle yürütücü işlevler ile (finans, sağlık, ilişkiler, okul ve iş) bağlantılıyken, DEHB'e eşlik eden yaygın anksiyete bozukluğu daha genel ve yaygın bir nitelik taşır. Yaygın anksiyeteye sahip kişiler çoğu gün kontrol edilemeyen endişe yaşarlar; bu endişe, gerçek stres faktörüyle orantısızdır.

​

​Anksiyete de mevcutsa, bu durum DEHB semptomlarının şiddetlenmesine neden olabilir. Anksiyete dürtüselliği ve hiperaktif davranışları engelleyebilir ancak dikkatsizliği daha da kötüleştirebilir. Anksiyete bozukluğu olan DEHB'liler, (anksiyete bozukluğu olan DEHB'si olmayan kişilere göre) daha şiddetli anksiyete belirtileri, daha erken anksiyete başlangıç yaşı ve anksiyete bozukluğu olan DEHB'si olmayan kişilere göre daha fazla eşlik eden ruh sağlığı tanısı ve madde kullanımı sorunu olma eğilimindedir. Anksiyetenin varlığı, DEHB tedavisinde kullanılan uyarıcı ilaçlara daha zayıf yanıt verilmesini öngörebilir.

​

​​

​

DEHB'li bireyler için kaygı yönetimi...  okumak için tıklayın

​

​

​

​

DEHB ile Birlikte Görülen Sosyal Fobi 

​

Herhangi bir anksiyete bozukluğu DEHB ile birlikte görülebilir, ancak sosyal anksiyete bozukluğu (SAB) (sosyal fobi olarak da günlük konuşmalarda isimlendirilir) en yaygın olanlardan biridir. Tahminler farklılık gösterse de, araştırmalar erişkin DEHB'li kişilerin yaklaşık %30'nun SAB yaşadığını göstermektedir ve DEHB eşlik eden psikiyatrik bozukluklarının arasında en sık görülenidir. 

 

 

SAB belirtileri:

• Başkalarının önünde utangaçlık

• Başkalarının sizi yargılayacağına dair aşırı korku

• Bir olaydan önce günlerce veya haftalarca endişelenme

• Sosyal etkileşim gerektiren durumlardan kaçınma ve sosyal bir durumda yoğun rahatsızlık duyma

• Başkalarıyla konuşmayı minimumda tutma

• Arkadaş edinme veya arkadaşlık sürdürmede zorluk

• Sosyal bir durumda titreme, kızarma, mide bulantısı veya terleme gibi panik ataklar

• Başkalarıyla konuşmada zorluk

 

SAB olan herkes tüm belirtileri yaşamayabilir. Bazı kişiler sadece bir tür durumda belirtiler sergilerken, diğerleri çeşitli sosyal durumlarda birden fazla belirti yaşayabilir. Her kişi için tetikleyici sosyal durumlar da farklı olabilir. Bazı insanlar umumi tuvaleti kullanmakta veya yemek sipariş etmekte zorluk çekebilirken, telefon görüşmesi veya hatta sunum yapmakta sorun yaşamayabilir. Bazı durumlarda, bu belirtiler DEHB belirtileriyle örtüşebilir veya onlara benzeyebilir.

 

Dürtüsellik, odaklanma güçlüğü ve unutkanlık gibi DEHB belirtileri, sosyal etkileşimleri öngörülemez ve zorlu hale getirebilir. Birini kesintiye uğratmaktan veya konuşmalar sırasında dalıp gitmekten endişe duymak utanç veya hayal kırıklığına yol açabilir. Bu deneyimler, her an hata yapma riski olduğunun hissedilmesine neden olabilir ve sosyal kaygıyı artırır.

 

DEHB'li bireyler sosyal ipuçlarına dikkat etmekte de zorluk çekebilirler, bu da ilişki kurma ve sürdürme zorluklarına neden olabilir. Sosyal ipuçlarını olumsuz okumaya meyil yani "Reddedilme Duyarlılığı" DEHB'de sık görülür. DEHB'li birey tarafından "algılanan" reddedilme veya eleştiriye karşı yoğun bir duygusal tepki yaşanır ve bu durum sosyal etkileşimleri daha da riskli hale getirebilir. Bir konuşmada görmezden gelindiğini düşünmek veya tarafsız bir geri bildirimi taraflı almak gibi sosyal hatalar, kişi üzerinde yıkıcı bir etki yaratabilir.

 

DEHB'nin belirtilerinden biri olan bir görevden başka bir göreve esnekçe geçememek, küçük olayların üzerinde uzun uzun durup başkaları tarafından nasıl göründüğünün düşünülmesine neden olabilir. Yanlış anlaşıldığını hissetmek, yargılanmak veya sosyal hatalar yapmaktan endişe duymak, yetersizlik duygusuna yol açabilir. Reddedilme veya eleştirilmeye karşı artan duyarlılık, sosyal ortamlardan kaçınmaya ve kaygının daha da güçlenmesi döngüsüne neden olur, olumlu sosyal deneyimlerin kurulmasının önüne geçer.

 

DEHB ile ilişkili hiperaktivite ve dürtüsellik, sosyal etkileşimler sırasında dürtüsel davranışlara yol açabilir. Bu davranışlar sosyal açıdan uygunsuz veya rahatsız edici olabilir, potansiyel olarak olumsuz sosyal tepkilere yol açabilir ve sosyal kaygıyı tetikleyebilir. Çocuklukta alay edilme, zorbalığa maruz kalma veya başka şekillerde sosyal olarak dışlanma riskini artırır. 

 

Konuşurken bir kelimeyi bulamama herkesin zaman zaman yaşadığı bir deneyimdir ancak DEHB'si olan kişilerde bu durum farklı bir boyut kazanır. İnsanlar bunu "dilimin ucunda" olarak genellikle tanımlarlar. Bu deneyim, özellikle sık sık yaşandığında, genellikle hayal kırıklığına yol açar. DEHB'si olan kişiler, ne söylemek istediklerini biliyor olsalar bile, belirli kelimeleri zamanında hatırlamakta zorluk çekebilirler. Bu zorluk, aile, arkadaşlar, iş arkadaşları ve hatta yabancılarla olan etkileşimleri etkiler ve zamanla iletişimi zor bir görev haline getirebilir. DEHB'li yetişkinler, düşüncelerini paylaşmaktan kaçınabilir veya sosyal ortamlarda utanç duyabilirler. Ayrıca, hazırlıksız veya bilgisiz olarak algılanmaktan endişe duyabilirler ve bu da işyerinde özgüvenlerini etkileyebilir. Cocuklar için işe sınıfta sorunun cevabını bilse veya paylaşacak değerli fikirleri olsa bile katılımdan kaçınabilirler, bu da notlarını ve aidiyet duygularını olumsuz etkileyebilir.

 

Sosyal kaygı sosyal durumlarda olası olumsuz sonuçlara odaklanırken, DEHB bu düşüncelerin hızlanmasına katkıda bulunarak, sosyal kaygıyı daha da şiddetlendirir. DEHB ile ilişkili dikkat ve organizasyon güçlükleri, okul veya iş ortamlarında zorluklara yol açabilir ve bu da performans kaygısına katkıda bulunabilir. Bu kaygı, kişinin performansına göre yargılanmaktan korktuğu sosyal durumlara da yayılabilir.

​

​

​

SAB yaşayan DEHB'li bireyler için stratejiler...  okumak için tıklayın

​

​

​

DEHB ile Nasıl Başa Çıkabilirim?

​​

DEHB karmaşık bir bozukluk olduğundan ve her insan benzersiz olduğundan, DEHB'si olan tüm yetişkinler için önerilerde bulunmak zordur. Ancak aşağıda sıralamış olduğumuz önerilerden bazıları size yardımcı olabilir:

• Her güne başlarken o gün için tamamlamak istediğiniz görevlerin bir listesini yapın. Maddeleri önceliklendirerek sıralayın. 

• Çok fazla şey yapmaya ya da her şeyi aynı anda yapmaya çalışmadığınızdan emin olun. Görevleri daha küçük, daha yönetilebilir adımlara bölün. 

• Kendinize hatırlatma notları bırakın, bunun için post-it kullanabilirsiniz. Hatırlatıcıları buzdolabına, banyo aynasına, arabaya veya göreceğiniz başka yerlere koyabilirsiniz.

• Randevuları ve son teslim tarihlerini takip etmek için bir randevu defteri veya telefonunuzdan/tabletinizden elektronik takvim tutabilirsiniz.

• Fikirlerinizi veya hatırlamanız gereken şeyleri not edebilmeniz için yanınızda minik bir defter veya elektronik bir cihaz taşıyabilirsiniz.

• Her gün tutarlı bir rutini takip etmeniz anahtarlarınız ya da cüzdanınız gibi öğeleri kaybetmemenize yardımcı olabilir.

• Aile üyelerinizden veya diğer sevdiklerinizden yardım isteyebilirsiniz.

​

​

​​

Psikoterapi DEHB Konusunda Bana Nasıl Yardımcı olur?

​​​

DEHB için yaygın psikoterapi türleri şunları içerir:

​

• Bilişsel Davranışçı Terapi: Davranışınızı yönetmek ve olumsuz düşünme kalıplarınızı olumlu olanlar ile değiştirmek için belirli beceriler öğretiyor olacaktır. Okul, iş veya ilişki sorunları gibi yaşam zorluklarıyla başa çıkmanıza, depresyon veya madde kötüye kullanımı gibi diğer ruh sağlığı durumlarını ele almanıza da bir yandan yardımcı olabilir.

• Evlilik Danışmanlığı ve Aile Terapisi: Bu tür bir terapi, sevdiklerinizin DEHB'si olan biriyle yaşamanın stresiyle başa çıkmasına ve yardım etmek için neler yapabileceklerini öğrenmesine yardımcı olabilir. Bu tür bir danışmanlık, iletişim ve problem çözme becerilerini geliştirebilir.

​​

Yetişkin DEHB Psikoterapisinde:

​

• Dürtüsel davranışınızı nasıl azaltacağınızı öğrenin

• Daha iyi problem çözme becerileri geliştirin

• Geçmişteki akademik, iş veya sosyal başarısızlıklarla başa çıkmaya başlayın

• Zaman yönetimi ve organizasyon becerilerinizi geliştirin

• Benlik saygınızı geliştirin

• Aileniz, iş arkadaşlarınız ve arkadaşlarınızla ilişkilerinizi geliştirmenin yollarını öğrenin

• Öfkenizi kontrol etmek için stratejiler geliştirin

​​

​​​​​​​

​

DEHB miyim yoksa Borderline mı? ​

​

BKB ve DEHB bazı açılardan benzeyebilir. İki durum arasındaki ortak özellikler şunlardır:

• Dürtüsellik: Hem BKB hem de DEHB’de dürtüsel davranışlar görülür. Ani kararlar alma, tehlikeli davranışlarda bulunma gibi durumlar her iki tanıda da sıkça gözlemlenir.

• Duygusal dengesizlik: BKB’de belirgin bir şekilde görülen ani duygusal dalgalanmalar, bazı DEHB bireylerinde de görülebilir. Ancak DEHB’de bu durum, BKB kadar yoğun ve sürekli değildir.

• İlişkilerde zorluk: Her iki tanıya sahip bireylerde, ilişki sürdürme güçlükleri yaşanabilir. Ancak bu zorlukların nedenleri ve ortaya çıkış şekilleri farklıdır.

​

 

BKB ve DEHB arasında belirgin farklılıklar vardır ve doğru bir tanı koymak için bu farklılıkları bilmek önemlidir:

• Duygusal yoğunluk: BKB’de duygusal dengesizlik, aşırı yoğun ve uzun sürelidir. DEHB’de ise duygusal dalgalanmalar olabilir, ancak daha kısa süreli ve daha az yoğundur.

• İlişkiler: BKB’de ilişkiler, güven eksikliği ve terk edilme korkusuna dayanırken, DEHB’de ilişkilerdeki sorunlar daha çok dikkat eksikliği veya odaklanamama ile ilgilidir.

• Dikkat ve odaklanma: DEHB’de dikkat ve odaklanma sorunları belirgindir, ancak BKB’de bu semptomlar bu kadar ön planda değildir. BKB'de daha çok duygusal ve ilişkisel sorunlar ağır basar.

• Davranışsal ve psikolojik köken: BKB genellikle daha çocukluk dönemine dayanan duygusal yaralanmalara veya travmalara bağlıyken, DEHB daha çok nörogelişimsel bir temele dayanır.