Doğal Afet Sonucu sevdikleri kişi/ler öldüğünde, yas tutan kişiler sıklıkla felaketin hemen ardından hissizleşebilirler ya da kaybı kabullenemeyebilirler. Bu şok dönemi genellikle kısa sürer ve yerini yoğun ayrılık sıkıntısına ve ezici bir kedere bırakabilir. Yaslı kişi, sevdiği kişi ölmüş olsa bile onu arayabilir. Hayatta kalanlar, sevdikleri kişinin ölmesi özellikle de bir felaket kaynaklıysa, yeterli önlemlerin alınmaması veya zamanında müdahale edilmemesi nedenli başkalarına öfke duyabilir ve bu öfke objesini şaşırırak ilgisiz insanlara yansıyabilir. Felaketin yaşandığı bölgede yasla karışık yoğun bir öfke ve tahammülsüzlük görülebilir.
Birçok yaslı birey kaybolmuş, endişeli ve depresif hisseder. Bazen, diğer kişi öldüğünde hayatta olmakla ilgili suçluluk duygusu ya da kişiyi kurtaramamak veya hayatını veya ölümünü kolaylaştıramamakla ilgili suçluluk duygusu da yaşayabilir. Fiziksel belirtiler bu sıkıntılara sıklıkla eşlik edebilir.
Yas her insan için biricik ve farklı seyreder. Yasın 5 evresi olarak çokça konuşulan inkar, öfke, pazarlık, depresyon, kabul evreleri, yasta öylece doğrusal ilerlemez. Her yas, kaybı yaşayan kişi, kaybedilen kişinin yakınlığı, ilişkinin içeriği, kaybın ani, beklenmedik veya süreç icinde bekleyerek gerçekleşmesi, travmatik olması, tanık olunması veya yanında olun(a)maması, doğal, travmatik veya felaket ile gerçekleşmesi, kayıp sonrası yaşanan zorluklar gibi faktörlerden etkilenir ve bu kadar değişken ile yas herkeste kendine özgün yaşanır.
Ancak yine de neredeyse tüm yaslar için ortak olan nokta, (yaşanmış yada yaşanamamışlara) özlem ve hasret duygulardır.
Çoğu kişi için özlem dışındaki tepkiler zamanla azalır ve yaslı kişi kalbindeki özlem ile hayata yeniden olarak katılmanın bir yolunu bulur. Yas tepkisini ölen kişiyle olan psikolojik bağlarına ve ilişkilerinin anılarına odaklamaya başlar. Yas tutan kişi ölümü kabullenir ve ölen kişiyle kalıcı bir bağ kurarak olumlu anılarla teselli bulmaya başlar. Ölen kişiyle ilgili anılara sahip olmaya ve ona yakınlık duygusunu korumaya devam ederken, günlük faaliyetlere katılmak ve diğerleriyle ilişkiye devam etmek mümkün hale gelir. Yas asla bitmez, farklı acıtmayan, devam etmeyi mümkün kılan, hayata belki de yeni bir anlam katan bir şekilde devam eder. Bu süreç de, ölümün koşullarına, yaslı kişinin özelliklerine ve ilişkinin doğasına bağlı olarak değişkendir.
Araştırmalar, yas yaşayan bireylerin genel olarak daha uzun vadeli ruhsal ve fiziksel sağlık sorunları açısından risk altında olduğunu göstermektedir. Sürekli destek sağlamak, yasın sonuçlarını izlemek ve profesyonel müdahalenin yardımcı olabileceğini bilmek önemlidir.
Doğal afetlerin ardından, sağ kalanlarda yasın gecikebileceği gösterilmiştir. Geçen yas nedenli daha fazla bedensel şikayet yaşanabilir ve psikosomatik bozukluklar gözlenebilir. Pek tabi doğal afetlerde yasın gecikmesin temel edeni, felaketin ardından da hayatta kalma mücadelesinin sürmesi, kaos, mülk kaybı, barınma/beslenme/sağlık gibi temel ihtiyaçlarda zorlanma, şehir değiştirme ve işsizlikle kayıp(lar) için yas tutmak karmaşık hale gelebilir.
Hatta bu durum "ikinci felaket" olarak bilinen karmaşık bir durumla sonuçlanabilir.
Bazen, yoğun yas aylarca hatta yıllarca devam ederken, hayata devam edebilmeyi engelleyecek hale gelebilir. Rahatsız edici görüntüler ve rahatsız edici fikirler iyileşme sürecini engeller ve ölümün kabul edilemez ve adaletsiz olduğu hissi oluşur. Ölümle başa çıkmakta zorlanan bazı kişiler için yas, bazen ilişkiden geriye kalan tek şey gibi görünebilir. Ayrıca, yasın yoğunluğundaki bir azalma, ölen kişiye ihanet gibi hissedilebilir. Bazı insanlar da sürekli suçluluk duygusu yaşar. Ölüm ani, şiddetli ve zamansız olduğunda, yaslı kişi büyük olasılıkla başka zorluklarla da karşılaşacaktır. Başa çıkılamayacak kadar yoğun ve/veya kalıcı yas belirtilerinin ortaya çıktığı duruma ise Komplike Yas denir.
Komplike Yas için risk faktörleri şunlardır:
• Ölen kişinin çocuk olması
• Eşzamanlı diğer yaşam stresörleri
• Beklenmedik ve travmatik ölüm
• Algılanan sosyal destek eksikliği
• Vefat eden kişi ile çatışmalı ilişki
• Vefat eden kişi ile bağımlı bir ilişki
• Akıl hastalığı öyküsü
• Psikoaktif madde bağımlılığı öyküsü
8 etmenin 4'ü doğal afetlerin kaçınılmaz parçasıdır ve bu bağlamda doğal afetlerin ardından komplike yas gelişmesi şaşırtıcı değildir. Hele de sosyal destek eksikliğinin ve yaşam stresörlerinin varlığının halen devam ettiğini düşünürsek yasın komplike olmadan o şartlarda yolunu bulması zor gözükmektedir.
TOKİ'nin yayımladığı verilere göre projesi hazırlanan afet konutlarının sayısı ise depremin birinci yılında bunun yalnızca yüzde 17’sine ulaşabildi. Psikiyatrik destek ve yardım kadar, öncelikle yaşam şartlarının iyileştirilmesi daha sağaltıcı olacaktır.