Deprem ve diğer doğal afetlerde dünya yetişkinler için bile korkutucu bir yer olabilirken, duygusal veya bilişsel kapasitesi erişkinler gibi olmadığı için çocuklar için çok daha da korkunç olabilir. Çocuklar sünger gibidir; çevrelerinde gördüklerinden, yanlarında direkt konuşulmasa bile konuşmalardan, tutumunuzdaki değişiklikten önemli bir şeyin meydana geldiğinin genellikle farkına varırlar. Ebeveynler, çocukların neler olduğunu anlamalarına nasıl yardımcı olacaklarını, neyi ne kadar anlatmaları gerektiği konusunda zorlanabilirler.
DEPREM ÇOCUKLARA NASIL ANLATILMALI
Tıpkı ölüm ve diğer doğal felaketlerde olduğu gibi depremle ilgili de çocuğa yapılacak açıklama çocuğun yaşına ve gelişimsel seviyesine uygun olmadır. Mümkün olduğunca gerçek ve basitleştirilmiş bir şekilde, fazla detaya girmeden depremin ne olduğunu anlatılmalıdır.
Onlara yanlış bir şekilde güvence vermeyin veya olay yaşanmamış gibi davranmayın. Çocuklar rahatsız edici veya korkutucu bilgilerin farkına vardıklarında, ortak bir anlayış oluşturmak için farkındalıklarını ve duygusal tepkilerini kabul edin. Yetişkinler, niyet onları “korumak” olsa bile, çocuklara olanlarla ilgili asla yanlış bilgi vermemelidir. Önemli bilgileri saklamak veya çocukları yanlış yönlendirmek, kendilerini daha az güvende hissetmelerine neden olabilir ve işlerin gerçekte olduğundan daha kötü olduğunu anladıklarında korkmalarına neden olabilir.
Depremin aslında tıpkı yağmur gibi, kar gibi, volkanlar gibi doğal bir doğa olayı olduğu, ama bazen doğa olaylarının küçük ya da büyük olabileceği söylenebilir, tıpkı yağmurun minik minik yağması veya sağanak yağması gibi. Daha önce basitçe yağmurun nasıl oluştuğundan bahsetti iseniz işiniz daha kolay olabilir. Doğanın işleyişinin doğal bir parçası olduğunu bilmesi, kötü bir büyü, kötü şans, tehtidkar bir dünya gibi algılamasından daha az kaygı doğurucu olacaktır.
Çocuğunuzun yaşına göre daha açıklayıcı ve bilimsel olabilirsiniz:
“Dünya'nın yüzeyi tek büyük parça değil. Sanki kocaman dev bir yapboza benziyor. Her yapboz parçasına plaka diyoruz ve bu plakalar aslında her zaman hareket eder. Plakalar biribirlerinin kenarından ileri geri oynayabilir ve biz bu hareketleri tıpkı dünyanın dönmesi gibi hiç hissetmeyiz.
Ama bazen yağmurun sağanak ve kuvvetli yağması gibi, çok büyük kaymalar olur. İşte buna deprem denilir. Depremler de küçük deprem veya büyük deprem şeklinde olabilir. Ancak bazıları o kadar güçlüdür ki bu hafta yaşadığımız gibi çok uzak yerlerde, şehirlerde hissedilebilir. Tıpkı kuvvetli yağmur yağdığında şimsek çakarsa nasıl korkarsak, deprem yaşarken de korkabiliriz.”
Yaptığınız açıklamaların bir yerinde çocuğunuz ilgisini kaybedebilir. Daha fazlasını anlatmak için zorlamayın, ilgilenmediği ayrıntıları vermeyin. Yukarıdaki açıklamanın çok küçük bir kısmı bazı çocuklar için yeterli olabileceği gibi ayrıntılara meraklı çocuklar için plakalara tektonik plaka dendiği ayrıntısı bile verilebilir. Başka sorusu olup olmadığını sorup, bırakabilirsiniz. Yaşı büyüdükçe çocukların sorduğu soru sayısı ve öğrenmek isteyeceği ayrıntı miktarı da artacaktır. Her seferinde sorulara doğru ancak kısa ve net cevaplar vermeye çalışın.
Depremle ilgili çocuğunuzun sorduğu hiçbir soru geçiştirmeyin ya da konu kapatmayın. Bilmediğiniz şeyleri sorabilir veya o an ne kadarını cevaplamanız gerektiğini bilemeyebilirsiniz. Bu durumda bunun cevabını tam bilmediğinizi ama bir bilene sorup ya da araştırıp ona anlatacağınıza söz verebilirsiniz. Eğer siz anlatmazsanız tıpkı cinsellikte olduğu gibi kendisinin uygun olmayan yerlerden araştırıp öğrenmesine veya kaygıyla korkabileceği hayaller kurmasına neden olabilir.
Çocuğuzla birlikte şu videoyu izleyebilisiniz:
Depremin kabaca nasıl gerçekleştiğini anlattıktan sonra depremde neler hissedeceğinden ve nasıl tanıyacağından bahsedin. Ayaklarının altında sallanma hissedebileceğini, tavandaki lambaların ve masada duran eşyaların oynayabileceğini hatta bazı eşyaların yere düşebileceğini, bazen ayağının altından biri kuvvetlice vurmuş gibi hoplama hissebileceğini, balon patlaması kuvvetli bir sesin çıkabileceğini, hayvanların ses çıkarabileceğini, bazen depremden sönra minik titreşimli depremlerin devam edebileceğini (yine yaşına göre artçıl şeklinde açıklayabilirsiniz), tüm bunların size için de onun içinde korkutucu olabileceğini ama her zaman yanında olacağınızı söyleyebilirsiniz.
Sallanırken dengenizi kaybetmemek veya düşen eşyalardan bazılarının kafanıza gözünüze gelmemesi için, kendinizi korumak için yapmanız gerekenler olduğunu söyleyip, çök, yat, cenin pozisyonunda kapan ve yakında tutunacak birşey var ise tutun eylemini ona gösterek anlatın. Deprem bitene kadar bu şekilde bekleyeceğinizi ve bittiğinde hızlıca dışarı çıkacağınızı söyleyin. Eğer eviniz zemin katta ise hemen dışarı koşacağınızı da söyleyebilirsiniz ancak çocuğunuzun yine de okul gibi ortamlar için yapılması gerekeni öğrenmesi uygun olacaktır.
Yapılması gereken eylem; yaşam üçgeni oluşturacak bir yerde, başınızdan ve iç organlarınızdan yaralanmayı engellemek için hemen zemine yatıp, cenin pozisyonunda bacaklarını karnınıza çekmek, alttaki kolunuzla mümkünse yakında sağlam bir yere tutunurken, üstteki kolunuzla kafanızı ve yüzünüzü kapatmaktır. Sadece yere çömelmek ve kafanızı kapatmak, başınız, omurganız ve akciğer gibi hayati organlarınızın basınçla darbe almasına engel olmaz, sadece düşen eşyalardan size koruyacaktır. Yaşam üçgeni, evinizdeki buzdolabı, ahşap iskeleti olan bir koltuk, masa, yatak gibi sağlam bir nesnenin ezilse bile dümdüz olmayacağı için oluşturacağı boşluktur. Bu eşyanın altına değil, hemen yanına yatın.
Bu videoyu izleyebilirsiniz:
Çocuğunuzla birlikte acil eylem planınızı oyunlaştırabilirsiniz. Evinizin her odasında önceden belirlediğiniz yaşam üçgenlerinde çocuğunuzla birlikte çök-yat-kapan-tutun eylemini tekrarlayın. Her odadaki belirlenen noktanın üzerinden geçmeniz, çocuklar tekrarlayıcı oyunları zaten sevdiği için öğrenmesini de kolaylaştıracaktır.
Gördüklerine veya duyduklarına göre onlarla ne paylaşacağınızı dikkatlice seçin ve sahip oldukları belirli soruları ele alacak bilgileri sağlayın. Çocukların bildikleri hakkında varsayımlarda bulunmayın.
Çocuklarla korkutucu konular hakkında konuşurken önemli bir amaç, gördüklerini ve duyduklarını anlamlandırmalarına yardımcı olmaktır. Çocuğun “Gördüğün/duyduğun, hakkında konuşmak istediğin bir şey var mı?” veya “Ne düşündüğünü veya herhangi bir sorun olup olmadığını merak ediyorum” diye sorarak sohbeti yönlendirmesine izin verebilirsiniz. Çoğu zaman, yetişkinler olarak, gördüklerini veya duyduklarını anlamlandırmaları için ihtiyaç duydukları bilgileri çocuklara sağlamak yerine, çocuklara çok fazla veya çok az bilgi verme hatasına düşeriz.
Çocuklar daha fazla bilgi istemeyi seçebilir veya istemeyebilir. Olmasa bile, ebeveynleri olarak “Şu anda sorun olmasa bile, olduğunda her zaman sorabilirsin. Annen ve baban olarak biz büyükler için bile bu tür haberler kafa karıştırıcı ve korkutucu olabiliyor.” diyebilirsiniz.
Birden fazla konuşmanın gerekli olabileceğini bilin. Tüm bilgilerin, özellikle küçük çocuklarla tek bir konuşmada paylaşılmasına gerek yoktur. Gerçekleri tekrarlamak, onlarla paylaştığınız bilgileri kabul etmelerine ve anlamalarına yardımcı olacaktır.
Çocuğunuz sormadıkça okul öncesi çocuklarınıza evlerin yıkılmasından bahsetmeyin. İnsanların sallanmadan ve düşen eşyalardan korunmak için, tekrarlayan minik titreşimli depremler de olabileceğinden dolayı dışarda kaldıklarını anlatabilirsiniz. Daha büyük çocuklar sorar ise ya da zaten duydular ise bazı eski ve iyi yapılmayan binaların gerçekten hasar gördüğünü, camlarının kırıldığını veya duvarlarında çatlamalar olduğunu söyleyebilirsiniz. Yıkılır mı sorusu gelir ise açıkça, gerçekten kaçınmayarak yine bazı eski ve iyi yapılmayan binaların yıkılabileceğini ama aynı yerde iyi yapılan binalara hiçbir şey olmadığını anlatabilirsiniz. Bu konuşmayı mutlaka sizin evinizin, işyerinizin, çocuğunuzun okulunun güvenli ve sağlam olduğu ile noktalayın. Çocuklar olayların günlük yaşamlarını etkileyip etkilemeyeceğini ve nasıl etkileyeceğini bilmek isteyebilirler. Basitçe önceki konuştuklarınız dahilinde daha ileri senaryoya geçmeden anlatabilirsiniz. Yolda veya AVM’de kaybolma gibi durumlarda ailecek yapılmış planınızı deprem için de revize edin. Çocukların biricik ihtiyacı, güvende olduğunuzu hissetmek ve gerekli önlemleri aldığınızı bilmektir. Güven hissini sizin sakin tutumunuz, herşeyin kontrol altında bilişini ise anlattıklarınız verir.
Yapboz bir dünya çizmek-boyamak veya plakaların hareketlerini deneyimleyeceği oyunlar oynamak, somutlaştırması, kabullenmesi ve varsa rahatsız edici yaşantıyı soğurması için ona yardımcı olabilir.
Linkteki etkinlikleri çocuğunuzla birlikte yapabilirsiniz:
Linkteki kitapları çocuğunuza okuyabilirsiniz:
chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.aacap.org/App_Themes/AACAP/Docs/resource_centers/disaster/resource_group/resources/children/trinka_sam_the_day_the_earth_shook.pdf
veya
chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://uzaktanegitim.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2020_12/04181933_COK_KAPAN_TUTUN.pdf
Rahatsız edici ve gereksiz ayrıntılarla karşılaşmalarını sınırlayın. Farklı yaşlardaki çocukların, kasıtlı olarak aşırı derecede dramatize edilmiş veya yanlış olabilen (örneğin, sosyal medya) çeşitli kaynaklardan bilgi edinme olasılığı yüksektir. Özellikle ergenlik öncesi ve ergenlik çağındaki gençler, daha fazla kafa karışıklığı yaratan güvenilir olmayan kaynaklardan gelen bilgilere erişebilir. Çocuğunuzun yanında, onun oyuna daldığını ve duymayacağını düşünüp depremle ilgili sarsıcı olabilecek detayları konuşmaktan kaçının. Bulunduğu ortamlarda, televizyon ekranında deprem ve enkaz görüntülerinin açık olmamasına özellikle dikkat etmek gerekir. Gördüklerinin kendi başlarına geleceğine dair yoğun korku ve kaygılar hissedebilirler. Özellikle okul öncesi dönemde tekrarlayan görüntüler çocuğun kaygısını arttırabileceği gibi aynı zamanda tek bir olayın sanki farklı olaylar gibi tekrarladığını düşünmesine neden olabilir. Mümkün olduğunca ilgili haberleri çocukların uyuduğu saatlerde izleyin.
Hayatınızdaki çocuklarla zor bilgileri paylaşma konusunda ek rehberliğe ihtiyacınız varsa, çevrenizdeki ruh sağlık uzmanları gibi profesyonellere danışmayı düşünün.
Kaynaklar:
6. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.aacap.org/App_Themes/AACAP/Docs/resource_centers/disaster/resource_group/resources/children/trinka_sam_the_day_the_earth_shook.pdf
7. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://uzaktanegitim.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2020_12/04181933_COK_KAPAN_TUTUN.pdf
Depremi çocuklara nasıl anlatmalı, depremi yaşayan veya uzaktan deneyimleyen çocukların kaygısını yatıştırmak için neler yapabileceğiniz hakkındaki broşürümüzü indirmek için lütfen aşağıdaki linke tıklayınız;