Obsesif Kompulsif Bozukluk Nedir?
Son yıllarda bir çoğumuz OKB şeklinde kısaltmasına, Obsesif Kompulsif Bozukluk isminden bile daha aşina hale geldik. Obsesyonlar veya kompulsiyonlar OKB'nin temel özellikleridir. Bir kişiye OKB diyebilmek için ya obsesyon ya kompulsiyon ya da her ikisinin birden olması gerekir. İstenmeyen düşünce ve korkulara obsesyon, yani takıntı ismi verilir. Obsesyonların getirdiği sıkıntıyı azaltmak için yapılan ritüellere de kompulsiyon denilir. Obsesyonlar ve veya kompulsiyonlar günlük aktivitelerinizde sanki bir iç ses size müdahale ediyormuş gibi hissettirebilir.
Bu sıkıntılı histen kurtulmak adına takıntılarınızı görmezden gelmeyi veya durdurmayı deneyebilirsiniz, ancak bu bastırma sıkıntı ve kaygınızın artmasına neden olur. Bu bir döngü halini aldığında ise stres düzeyinizi hafifletmeye çalışmak için rahatsız edici düşünce ve dürtüleri yok saymaya veya bunlardan kurtulma çabalarına başvurabilirsiniz. Ancak bu işe yaramaz ve düşünceler geri gelmeye devam ederler. Belli ritüel davranışlara yol açmakla son bulan bu döngü, OKB'nin kısır döngüsü olarak tanımlanmaktadır.
OKB genellikle belirli ana hatlar etrafında toplanır; örneğin, mikroplar tarafından hasta edilme korkusunu ele aldığımızda, kirlenmek korkutur ve bu korkunun önüne geçmeye çalışırken ellerinizi acıyana kadar yıkamak zorunda hissedebilirsiniz.
Obsesyon Nedir?
Kişinin zihnine istenmeden gelen, sadece düşünmekten ötürü bile kendisine rahatsızlık veren, muhakeme ederek ve mantıkla ile yoğun çaba harcamasına rağmen zihninden uzaklaştıramadığı, arzu edilmeyen, saplantı halindeki ısrarlı, zorlayıcı imge, hayal veya dürtülerdir. OKB'ta bireyler çoğunlukla obsesif düşüncelerinin anlamsız veya mantıksız olduğunu kabul ederler.
Özellikle hastalığın erken dönemlerinde obsesyonlar daha zayıftır ve hastalar mantıksız düşünceler olduğunu itiraf ederler. Ancak hastalık ilerledikçe içgörüleri zayıflayabilir eskiden mantıksız dedikleri şeyleri sorgulamadan körü körüne kabul edebilirler. Obsesyonların nedensiz veya mantıksız olduğunun farkedilemediği durumlar için "OKB-Zayıf İçgörülü" alt tipi tanısı konulur. Çocuklarda içgörü kriteri uygulanmaz. İlerleyen dönemlerde obsesyonlara teslim olunduğundan, obsesyonların varlığından ziyade kompülsiyonların sonuçları hastayı rahatsız etmeye başlar.
Hasta düşünmekten kendini alıkoyamadıkça, düşüncelerinin kontrolünü kaybettiğine hükmedebilir ve daha çok kaygılanır. Aklını kaçırmaktan veya düşüncelerinin kontrolünü kaybedebiliyorsa, davranışlarına da hükmedememekten korkabilir. Bu tür korkular özellikle de kontrol kaybı temalı, zarar verme, kötülük yapma, günaha girme ile ilişkili düşüncelerde daha sık görülür.
OKB'ta en sık görülen obsesyon temalar bulaş (kirlilik, hastalık ile ilgili düşünceler) veya emin olmamadır. Diğer görülen temalar ve belirtilerini merak ediyorsanız buraya bakabilirsiniz
Kompulsiyon Nedir?
Saplantılı düşünceyi (obsesyon) zihinden uzaklaştırmak veya neden oldukları yoğun sıkıntı ve huzursuzluğu ortadan kaldırmak ya da azaltmak üzere yapılan yineleyici davranış veya zihinsel eylemlerdir. Zihinsel eylem ile kastedilen, takıntılı düşünceleri zihinden uzaklaştırabilmek amacıyla kasıtlı olarak akıllarına başka düşünceleri getirmeleridir. Örneğin günah işleme obsesyonu olan bir kişi içinden sürekli dua okuyabilir.
Bazen bu durum o kadar otomatikleşir ki, kişi rahatsız eden ilk takıntılı düşünceyi tamamen bastırabilir ve neden olduğunu anlayamadığı şekilde ama aslen bastırdığı düşüncenin doğurduğu huzursuzluk duygusu ile istemli olarak tekrarlayıcı düşünceleri zihninden geçirebilir. Bunlar plakaları ezberlemek, sayı saymak gibi zihinsel eylemler olabilir.
Kompülsiyonların eylemler şeklinde tekrarlandığı durumlar daha çok, takıntılar zihinsel komplülsiyonlar ile rahatlatılamadığında görülür. Hastalar takıntılı düşüncelerin yarattığı huzursuzluğu gidermeye yönelik tekrarlayan davranışlarda bulunurlar. Bunlar yine otomatikleşerek neden o davranışı yaptığını açıklayamadığı ancak sadece huzursuzluğunu yatıştırdığı için yaptığı davranışlara dönüşebilir; çizgilere basmamak veya ışığı belirli sayıda açıp kapamak gibi.
Ancak genellikle hastalar yaptıkları davranışları takıntılı düşünceleri ile eşleştirebilirler. Ancak kurulan mantık her zaman kirlenme obsesyonu olan birinin ellerini sık yıkaması kadar tema olarak ilintili olmayabilir. Örneğin ailesine zarar gelmesinden korkan biri, mantıksız olduğunu bilse de ışığı belirli sayıda açıp kapama davranışını gerçekleştirebilir. Bir kısmı aşırı abartılmış batıl inançlar gibi görünebilse de, batıl inançlardan farklı olarak kültürel bir içerik genellikle içermez ve belirgin strese neden olurlar.
Obsesyonlara benzer şekilde kompülsiyonlar da hastalığın erken dönemlerinde zayıftır, çok daha az sıklıkta gerçekleştirilirler ve hastalar davranışlarını aşırı veya mantıksız olarak nitelendirirler. Fakat hastalık ilerledikçe mantıklıymış gibi hissedebilirler.
Toplumda Ne Sıklıkta Görülür?
Toplumda OKB yaygınlığı %2-3 kadardır. Hastalığın sıklığı erkek ve kadınlarda hemen hemen eşit olmakla birlikte, erkeklerde daha erken yaşlarda başlamaktadır. Tipik olarak geç ergenlikte başlar. Ancak çocuklukta da başlayabilir.