Ülkemizde, toplumun birçok kesiminde ruhsal sorunlarla uğraşan meslek grupları yeterince bilinmemektedir. Örneğin psikiyatrist / psikiyatr ile psikolog, psikolog ile psikolojik danışman sık karıştırılan kavramlardır ve meslekler arasındaki farklılıklar, kim oldukları, ne yaptıkları yeterince bilinmemektedir. Bu da kişilerin kimden yardım alacaklarına karar vermeleri konusunda karışıklığa yol açmakta; hatta psikoterapist olduklarını düşündükleri ruh sağlığı uzmanı bile olmayan kişilere başvurabilmektedirler.
Yakınması olan bir kişinin şikayetinin ruhsal mı yoksa bedensel mi olduğu ancak tam tıbbi öykü, nörolojik muayene dahil tam bir fizik muayene, gerekli laboratuvar tetkikleri ve psikiyatrik muayeneden sonra anlaşılabilir. Psikiyatrik anlamda ruhsal bozulma veya hastalık ile sağlıklı ayrımının yapılması, tüm ruhsal hastalıkların tanısında “bu duruma ikincil neden olabilecek fiziksel bir hastalık ya da madde kullanımının dışlanması” hayati öneme sahiptir. Bu nedenle ruhsal sağlık şikayetleri olan kişilerin muayene ve tedavi yetkisi sadece ruh sağlığı alanında psikiyatri hekimlerine verilmiştir.
Birbiriyle çok karıştırılan ruh sağlığı uzmanlarının kim oldukları, ne ile ilgilendiklerine ve yetkilerine bakalım:
Psikiyatri Doktoru Kimdir?
Ruhsal rahatsızlıkların önlenmesi, tanınması, tedavi edilmesinde ve rehabilitasyonunda çalışan, 6 yıllık tıp fakültesi mezunu ve ondan sonra 4 yıl psikiyatri uzmanlık eğitimini tamamlamış hekimdir. Böylece aldığı eğitimle insanın hem genel tıbbi hastalıklar hakkında bilgi sahibi olan hem de ruhsal yapısını değerlendirme tanı koyma, ayırıcı tanı yapma ve tedavi etme bilgisi ve yetkisine sahip olan kişidir. Psikiyatri hekimi klinik karar verici olarak ruh sağlığı ekibi içinde koordinasyonu sağlar.
Doktor Kim Değildir? Adının başına her dr. kısaltması yazan değildir. Doktora master üzerine alınan bir eğitim derecesidir, tıp ile alakalı değildir.
Psikiyatrist Kim Değildir? Herhangi bir tıp fakültesini bitirdikten sonra uzmanlığı psikiyatri olmadığı halde psikoloji masterı ya da doktorası yapan kişi psikiyatrist değildir.
Psikolog Kimdir?
Fen-Edebiyat fakültelerinin 4 yıllık psikoloji bölümünden mezun olmuş kişilere psikolog denilmektedir. Klinik ortamlarda psikiyatri hekimi ile birlikte ruhsal hastalıklara tanı koyulması ve tedavi hizmetleri sırasında tıbbi ekibin bir parçası olarak çalışırlar. Aynı şekilde koruyucu ruh sağlığı ve rehabilitasyon hizmetlerinde ruh sağlığı ekibi içerisinde yer alırlar. Psikologlar bağımsız ve bireysel olarak tanı koyamaz ve tedavi yapamazlar. 4 yıllık üniversite eğitiminin üzerine klinik psikoloji alanında yüksek lisans masterı yaptıktan sonra ancak danışan ile çalışabilirler.
Psikolog Kim Değildir? Herhangi bir lisans bölümünü bitirip, psikoloji alanında bir yüksek lisans yapan kişi değildir.
Klinik Psikolog Kimdir? Sosyal bilimler alanında klinik psikoloji üzerine 2 yıl yüksek lisans master derecesi yapmış psikologlara denilmektedir. Bazı psikologlar, bunun üzerine doktora eğitimi de alarak isimlerinin önüne akademik doktor ünvanı da alırlar ancak bu ünvan seçtiği branşta uzmanlaştığını gösteren bir bilimsel derecedir, bu unvan ile tıp doktoru olmazlar. Nesnel ve yansıtmalı ölçüm araçları, gözlem ve görüşme teknikleri kullanarak psikolojik değerlendirme ile uluslararası teşhis ve sınıflama sistemlerinde hastalık olarak tanımlanmayan ve Sağlık Bakanlığının da uygun bulduğu durumlarda danışanlarıyla psikoterapi işlemleri yapar. Hastalık durumlarında ise, klinik psikologlar bilimsel geçerliliği kabul edilmiş uluslararası tanınırlılığı olan standardize eğitimlerden geçerek belgelendirilirlerse, psikiyatri hekiminin yasal sorumluluğunda ve koordinasyonunda hastalara psikoterapi yapabilirler. Klinik psikologlar bağımsız ve bireysel olarak tanı koyamaz ve tedavi yapamazlar.
Klinik Psikolog Kim Değildir? Herhangi bir 4 yıllık lisans bölümünü bitirip, klinik masterı yapan kişi değildir. Psikoloji lisans bölümünü bitirip klinik psikoloji dışında psikolojinin örgütsel, psikoloji veya sağlık gibi herhangi bir alanında bir yüksek lisans yapan kişi değildir.
Psikolojik Danışman Kimdir?
Eğitim fakültelerinin psikolojik danışmanlık ve rehberlik bölümlerinden mezun kişilerdir. Sağlık alanı dışında başta eğitim kurumlarında olmak üzere danışmanlık ve rehberlik verme görevlerini üstlenirler. Ayrıca ruhsal hastalığı olmayan kişilere yaşam sorunlarıyla daha iyi başa çıkmalarını sağlamaları için danışmanlık verirler. Birinci basamak sağlık kuruluşlarında aile hekimi, psikiyatri birimlerinde psikiyatri hekimi denetiminde çalışırlar. Danışmanlık ve rehberlik dışında psikiyatrik hastalıkların tanı ve tedavi süreçlerinde yer alamazlar. Danışmanlar bilimsel geçerliliği kabul edilmiş uluslarası tanınırlılığı olan standardize eğitim aldıklarını belgelendirdikleri takdirde ilgili alanda bazı terapi yaklaşımlarını psikiyatri hekimi sorumluluğunda danışmanlık vermek üzere uygulayabilirler.
Diğer ruh sağlığı çalışanlarından sosyal hizmet uzmanı veya psikiyatri hemşiresi eğer terapi ehliyetleri var ise, bir psikiyatr veya klinik psikoloğun süpervizyonu altında veya ko-terapist olarak aile veya grup terapisi yapabilirler.
Psikoterapist Kimdir?
Psikoterapist, insanları duygusal sorunları ve ruh sağlığı hastalıkları için tedavi etmek üzere çeşitli bilimsel, yapılandırılmış konuşma terapilerini kullanan uzmandır. Öncelikle psikoterapist olabilmek için ilk şart ruh sağlığı çalışanı olmaktır. İkincisi uygulanan terapiler bilimsel geçerliliği kabul edilmiş tedavi seçenekleri olmalıdır; bilimsel çalışmalar ile etkinlikleri değerlendirilmiş, endikasyonları belirlenmiş olmalıdır. Sonuncusu ruh sağlığı çalışanın söz konusu terapi yöntemlerinden en az birinin uygulayıcısı olması ve bunun için uluslarası tanınırlılığı olan ve standardize edilmiş bir eğitimini aldıklarını belgelendirmeleri gereklidir. Aldıkları dereceye ve uzmanlık alanlarına bağlı olarak, psikoterapistler psikiyatrist, psikolog, danışman veya sosyal hizmet uzmanı olabilirler. Bireylerle, çiftlerle, gruplarla veya ailelerle çalışabilirler. Günlük bunalımdan kedere tükenmişlik sendromuna, depresyon, anksiyete veya OKB gibi belirli zihinsel bozukluklara kadar bir çok ruh sağlığı alanının tedavisinde kullanılırlar.. Bazen konuşma terapisi ilaçlarla veya yaşam tarzı değişiklikleriyle birlikte kullanılır. Ancak, tüm psikoterapistler ilaç reçetesi yazma yetkisine sahip değildir; sadece tıp doktoru olan psikiyatristler farmakoterapi ile hasta izleyebilirler.
Psikologların/Klinik Psikologların/Doktoralı psikologların, hasta şikayetlerinin olası tıbbi kökenlerini değerlendirme ve sonucunda psikolojik ya da herhangi bir başka ilaç yazma yetkileri yoktur. Psikiyatrist ya da psikiyatr, 6 yıllık Tıp fakültesinden mezun olmuş ve ondan sonra 4 yıl psikiyatri ihtisası yapmış uzman doktordur. Aldığı tıp eğitimiyle insanın hem genel hastalıkları hakkında bilgi sahibi olan hem de ruhsal yapısını tanımlama ve gerektiğinde tedavi etme yetki, bilgi ve donanımına sahip olan kişidir.
Dünya Sağlık örgütünün tanımına göre ruhsal sağlık sadece ruhsal bozukluk olmaması değildir. Kişinin kendi potansiyelini gerçekleştirerek, yaşamın normal stresleri ve sinir ile başa çıkabildiği, üretken ve verimli olabildiği, yaşadığı topluma katkıda bulunabildiği bir iyilik halidir. Yani; ruh sağlığının korunması, hastalıklardan korunma ve tedavisi ile ilgilidir.
Ruhsal sorunlarla ilgili her türlü teşhisi koymak, tedaviyi planlamak, ilaç ve diğer tedavi yöntemlerinin yanı sıra, uygun görülen psikoterapiyi uygulamak da tamamen psikiyatri uzmanlarının sorumluluğu ve yetkisi içindedir. Başka hiçbir meslek grubunun, bu uygulamaları bağımsız olarak yapma yetkisi yoktur. TC Yasaları ile de bu yetki sadece psikiyatri hekimlerine verilmiştir. Ruh sağlığının korunmasını ve teşhisi psikiyatr tarafından konulmuş bir hastalığın doktor gözetimindeki tedavisini klinik psikolog yürütür.
Psikolojik danışmanlık, kişilerin, sosyal, eğitimsel, kişisel konularda mevcut sorunlarını çözme, hedeflerini belirleme, karar verme, kendilerini daha iyi tanıma gibi amaçlarla profesyonel kişilerden yardım aldığı yapılandırılmış bir gelişim sürecidir; sadece ruh sağlığı çalışanları tarafından verilir.